Με απασχόλησε πολύ όσο ήμουν μέσα το ζήτημα του συλλογικού και του ατομικού (ειδικά όταν ήμουν σε αποστολή λούφας, για να αποφύγω διάφορα...). Και να θες να μην το σκέφτεσαι, στο θυμίζουν διαρκώς. Εξάλλου οι φαντάροι στο Κέντρο δεν έχουν δικαίωμα να κινούνται μόνοι τους ασυνόδευτοι: "σε πάνε" για να φας, για να κοιμηθείς, για να παρελάσεις, κλπ, κλπ.
Στο θυμίζουν ακόμα κάθε φορά που είναι να στην πούνε. Το μόνιμο επιχείρημα των καραβανάδων είναι πως όποιος λουφάρει είναι ατομιστής, "ψευτόμαγκας", που δεν σκέφτεται τους άλλους, αλλά μόνο τον εαυτούλη του, κλπ. Για την ακρίβεια, αυτό είναι και το πιο πειστικό επιχείρημα για να δικαιολογηθούν όλες οι μαλακίες που σου επιβάλλονται να κάνεις.
Το ευτύχημα είναι ότι στον στρατό, η λούφα είναι μαζική. Οποτεδήποτε βρίσκεις την ευκαιρία να λουφάρεις, απλά το κάνεις, όποιος κι αν είσαι. Αν μπορείς να αποφύγεις να μαζέψεις γόπες από το έδαφος και να προσποιηθείς ότι καθαρίζεις, το κάνεις. Αν μπορείς να αποφύγεις τη συνάντηση με ένα ανθύπα ή έναν ΥΕΑ που μοιράζει αγγαρείες, τρέχεις. Αν έχεις κάποιο πρόβλημα που μπορείς να επικαλεστείς για να πας ιατρείο και να πάρεις ελευθέρας ασκήσεων ή υπηρεσιών για δυο μέρες, κανείς δεν πρόκειται να σου την πει (και αν σου την πει, απλά πρέπει να τον γράψεις στα παπάρια σου...).
Το ζήτημα δεν είναι το ίδιο, όταν έχεις κάποια υπηρεσία μαζί με άλλους και από αυτό εξαρτάται η μέρα όλων, πχ όταν το όνομά σου είναι γραμμένο για υπηρεσίες καθαρισμού, μαγειρεία, κλπ. Το να την πέσεις για ύπνο και να την σκαπουλάρεις μπορεί να φαίνεται καλή ιδέα, αλλά μάλλον θα κάνει τη ζωή σου δυσκολότερη με τους υπόλοιπους.
Κι αυτό γιατί σε μια στρατιωτικοποιημένη κοινωνία όπως είναι αυτή της θητείας, υπάρχει πραγματικές συλλογικές υποχρεώσεις, ορθολογικές και "λειτουργικές", ακόμα κι αν αυτές είναι ενταγμένες σε ένα ανορθολογικό πλαίσιο (που είναι συνολικά ο ελληνικός στρατός το έτος 2008): οι τουαλέτες πρέπει να καθαριστούν, το μπάνιο πρέπει να είναι σύντομο γιατί αλλιώς οι υπόλοιποι θα το δαγκώσουν, οι δίσκοι και τα πιάτα πρέπει να πλυθούν, και ούτω καθεξής... Οι καραβανάδες επενδύουν σε αυτές τις πραγματικές ανάγκες, για να φανούν "λογικοί" και να κάνουν τους "απείθαρχους" να μοιάζουν "ψευτόμαγκες".
Έχω σχηματίσει δύο απαντήσεις το διάστημα που ήμουν μέσα:
Η μία είναι ότι σε συλλογικά προβλήματα, οι λύσεις δεν μπορούν να είναι ποτέ ατομικές. Πρέπει δυστυχώς να υποστείς την τύχη των πολλών, ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν συμφωνείς, αν θες να είσαι κομμάτι του συνόλου για να το αλλάξεις (και είναι εδώ αυτονόητο ότι το στρατιωτικό πλαίσιο είναι πολύ δύσκολο για συλλογικές δράσεις). Αν σε βγάλουν έξω για υπηρεσία και έχει βρωμόκρυο και δεν μπορείς να την αποφύγεις, βγαίνεις με τους υπόλοιπους. Όμως θα ήταν καλό την επόμενη μέρα και οι δέκα της υπηρεσίας να βγουν στην αναφορά για να πάνε στο γιατρό λόγω κρυώματος. Οι καραβανάδες πρέπει να νιώθουν τα όρια (και κανείς δεν πρέπει να υποθέσει ότι δεν θα καταλάβουν ότι δέκα άτομα στην αναφορά από μια υπηρεσία είναι ανταρσία... παρότι είναι ηλίθιοι, τα πιάνουν αυτά...).
Η δεύτερη απάντηση είναι βγαλμένη από τον Γκράμσι. Λέει κάπου στις σημειώσεις του όταν ήταν στη φυλακή: το συλλογικό και το ατομικό δεν ταυτίζονται αυτόματα με το 1 και το >1. Αυτό είναι φορμαλισμός. Υπάρχουν στιγμές που το ατομικό είναι το πραγματικά συλλογικό και το συλλογικό είναι απλώς κονφορμισμός, δηλαδή εξατομίκευση. Αυτό δεν μπορείς να το καταλάβεις, λέει, αν η σκέψη σου είναι αντιδιαλεκτική.
Για να το μεταφράσουμε στην απλή στρατιωτική, οι μάζες που παρελάζουν με ενθουσιασμό στην κήρυξη του πολέμου είναι εξατομικευμένες, έστω κι αν μοιάζουν συλλογικές.
Λέει μάλιστα ο Γκράμσι: σε εποχές και συστήματα μαζικού κονφορμισμού, το συλλογικό είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μέσα από την άνθηση και την έκρηξη της ατομικότητας.
Μετάφραση πάλι: το Ι5 ή η λούφα μπορεί να μην είναι μια συλλογική δράση (άρα και η λύση), αλλά μπορεί να είναι το συλλογικό υποκατάστατο ενός κινήματος που θα ζητούσε την κατάργηση της στρατιωτικής θητείας. Ένα τέτοιο συνειδητό κίνημα δεν μπορεί να χτιστεί με το να την πέφτει σε όσους επιλέγουν την ατομική λύση. Το συνειδητό δεν χτίζεται ποτέ σε αντιπαράθεση με το αυθόρμητο, παρά μόνο στα μυαλά όσων είναι αθεράπευτα δογματικοί.
Συμπέρασμα: κάνε ό,τι μπορείς για να την παλέψεις και να την σκαπουλάρεις μέσα στην παράνοια που λέγεται στρατιωτική θητεία. Μην τσιμπάς στους καραβανάδες που δήθεν νοιάζονται για το σύνολο. Παπάρια νοιάζονται.
Απλώς: μην υποτιμάς τη διάθεση του διπλανού σου να την σκαπουλάρει και να την παλέψει εξίσου με σένα. Ευτυχώς, δεν είσαι μόνος.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
5 comments:
Συμφωνώ με τη δεύτερη σκέψη, η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσε κανείς να την επεκτείνει σε πάρα πολλά πεδία της καθημερινότητας.
Στον πυρήνα όλων αυτών των αντιφάσεων ανάμεσα στο προσωπικό και στο συλλογικό βρίσκεται η έννοια της αλλοτρίωσης, το γεγονός δηλαδή ότι τόσο το προσωπικό όσο και το συλλογικό έχουν διασπαστεί σε πολλαπλές αντικρουόμενες ταυτότητες έχει να κάνει με την έλλειψη "πραγματικής ταυτότητας", την άρνηση του "ολικού ανθρώπου".
Σε αντίθεση εξάλλου με την εγελιανή φιλοσοφία που βλέπει την αλλοτρίωση ως το "υπόλειμμα ανορθολογισμού", αποτέλεσμα δηλαδή αντιφάσεων, των οποίων η λύση άρει την αλλοτρίωση, ο Μαρξισμός τοποθετεί την αλλοτρίωση ως βάση και την αντίφαση ως προϊόν αυτής. Μέσα σε μια ταξική κοινωνία γενικευμένης αλλοτρίωσης από το προϊόν της εργασίας μας, από τους υπόλοιπους και τελικά από τον ίδιο μας τον εαυτό, η λύση των αντιφάσεων οδηγεί απλά σε νέες αντιφάσεις. Η επανάσταση είναι το σημείο ρήξης αυτού του φαύλου κύκλου.
Προφανώς μένει αναπάντητο το ερώτημα, μέχρι την επανάσταση τι;
Πολύ πρόχειρα θα έλεγα ότι το ξεπέρασμα των αντιφάσεων στην καθημερινότητα μας οδηγεί βέβαια σε νέες αντιφάσεις, δεν είναι, όμως, ποιοτικά ισοδύναμες. Ένα παράδειγμα: κινήματα όπως των χίπις ή των καταλήψεων στέγης προσπάθησαν να ξεπεράσουν κάποια από τα συμπτώματα της αλλοτρίωσης μόνο και μόνο για να βρεθούν αντιμέτωπα με ακόμα μεγαλύτερη αλλοτρίωση (alienation που θα έλεγαν και οι αγγλοσάξωνες). Οι επιλογές τους έφεραν ως αποτέλεσμα την περαιτέρω απομάκρυνση από την κοινωνία. Η νέα αντίφαση που ξεπήδησε πήρε σάρκα και οστά σε ένα ιστορικά πιο ατομικό επίπεδο, συνεπώς δυσμενέστερο.
Αντίθετα, η επανάσταση ως διαδικασία γεννά εξίσου μια αντίφαση, την άρνηση της εκμετάλλευσης με μια νέα εκμετάλλευση, την άρνηση της βίας με μια νέα βία, την άρνηση της ηθικής με μια νέα ηθική. Όλες αυτές οι νέες αντιφάσεις, όμως, κινούνται σε ένα ιστορικά πιο συλλογικό επίπεδο, δημιουργούν δυνατότητες όχι απλά για τη λύση τους, αλλά για την "κατάργηση" της αλλοτρίωσης.
Κάθε επιλογή που οδηγεί το επίπεδο των αντιφάσεων σε ένα ιστορικά πιο συλλογικό επίπεδο συντελεί στο ξεπέρασμα της αλλοτρίωσης. Ακόμα και αν αυτή η επιλογή φαίνεται εντελώς ατομική, όπως η λούφα στο στρατό ή το Ι5. Το να βρείς μια καλύτερη δουλειά ή το να επιδιώξεις να μορφωθείς δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κοιτάς τον εαυτό σου. Μπορεί να σημαίνει εξίσου καλύτερους όρους και περισσότερο χρόνο για να ασχοληθείς πιο αποτελεσματικά με το σύνολο.
Η ίδια η φύση μας δίνει ένα από τα καλύτερα παραδείγματα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας, την "έκπτωσή" της σε κατώτερα επίπεδα, την αύξηση της εντροπίας...Το φυσιολογικό αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας θα ήταν ο λεγόμενος θερμικός θάνατος του σύμπαντος, το σημείο στο οποίο όλη η ενέργεια θα έχει μετατραπεί σε θερμότητα. Ο Ένγκελς στη διαλεκτική της φύσης δηλώνει την πίστη του στην ανθρωπότητα να αποδείξει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Όντως σήμερα αυτό έχει αποδειχθεί.
Thanks god κανένας "θερμικός θάνατος" δεν πρόκειται να δώσει τέλος.
Σωστή η επέκταση. Η φόρμουλα, όπως την έχω στο μυαλό μου και όπως την επέκτεινες, μου φαίνεται ικανοποιητική σαν πλαίσιο. Απλώς, δεν δίνει αυτόματα τις λύσεις στις επιλογές στη στρατιωτική καθημερινότητα. Το σχήμα είναι αλγεβρικό.
Για παράδειγμα, λες: "Κάθε επιλογή που οδηγεί το επίπεδο των αντιφάσεων σε ένα ιστορικά πιο συλλογικό επίπεδο συντελεί στο ξεπέρασμα της αλλοτρίωσης. Ακόμα και αν αυτή η επιλογή φαίνεται εντελώς ατομική, όπως η λούφα στο στρατό ή το Ι5. Το να βρείς μια καλύτερη δουλειά ή το να επιδιώξεις να μορφωθείς δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κοιτάς τον εαυτό σου. Μπορεί να σημαίνει εξίσου καλύτερους όρους και περισσότερο χρόνο για να ασχοληθείς πιο αποτελεσματικά με το σύνολο.".
Θα συμφωνήσεις ότι στο μεσοδιάστημα της "ατομικής" επιλογής, η σχέση με το σύνολο δεν πρέπει να χαθεί. Πρέπει να υπάρχει μια αλληλουχία ατομικής συμπεριφοράς και συλλογικής συνείδησης, αλλιώς κινδυνεύεις να βυθιστείς στον σχετικισμό (κοινώς να γίνεις ένα ατομικιστικό αρχίδι).
Το πρόβλημα δυσκολεύει επειδή το συλλογικό δεν υπάρχει κάπου εκεί έξω αυθύπαρκτο. Αν ήταν έτσι, απλώς θα έπρεπε να κρατάς μια επαφή. Αλλά το συλλογικό είναι και αυτό ζητούμενο, χτίζεται σαν διαδικασία, και οι ατομικές επιλογές μετράνε προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση.
Ποιό είναι το συλλογικό στη στρατιωτική περίπτωση; Η πεποίθηση μου είναι ότι βασικά το συλλογικό είναι έξω από το στρατόπεδο, όχι μέσα σ' αυτό. Οι αντιφάσεις μετράνε στην κοινωνία συνολικά (απ' αυτό μπορείς να συνάγεις και την άποψη μου που είναι η κατάργηση της στρατιωτικής θητείας συνολικά, χωρίς να είμαι κάποιου είδους ελευθεριακός ή πασιφιστής).
Ωστόσο, αν έμενα μόνο σ' αυτό θα ήμουν απόλυτα αδιάφορος για οποιαδήποτε είδους συλλογικότητα μέσα στο στρατόπεδο. Υπάρχουν λόγοι που με κάνουν να μην αποδέχομαι μια τέτοια άποψη.
Κατά πρώτον, λόγοι επιβίωσης. Στην τελική, έχεις να περάσεις έναν χρόνο της ζωής σου μέσα στο στρατόπεδο (αν έχεις φτάσει να διαβείς τις πύλες του, όπως είναι η δική μου περίπτωση). Σε περιπτώσεις μάλιστα μακροχρόνιου εγκλεισμού, η ανάγκη της συλλογικότητας είναι υπαρκτή στην μικροκοινωνία που δημιουργείται (φυλακή, στρατόπεδο, κλπ).
Κατα δεύτερον, γιατι οι αντιφάσεις αναπαράγονται και σε μικρότερα επίπεδα, πέρα από το κεντρικό. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Απλώς στη συγκεκριμένη περίπτωση, θεωρώ ότι η συλλογικότητα έχει να κάνει με την "κοινή" ατομική προσπάθεια όλων στο στρατόπεδο (αν είναι συλλογική τόσο το καλύτερο, απλώς οι δυδκολίες είναι δεδομένες) να την σκαπουλάρουν.
Σόρρυ για την εμμονή στα του στρατού. Είναι που ταξιδεύω για πίσω σε λίγες ώρες... :(
"Θα συμφωνήσεις ότι στο μεσοδιάστημα της "ατομικής" επιλογής, η σχέση με το σύνολο δεν πρέπει να χαθεί. Πρέπει να υπάρχει μια αλληλουχία ατομικής συμπεριφοράς και συλλογικής συνείδησης, αλλιώς κινδυνεύεις να βυθιστείς στον σχετικισμό (κοινώς να γίνεις ένα ατομικιστικό αρχίδι).
Το πρόβλημα δυσκολεύει επειδή το συλλογικό δεν υπάρχει κάπου εκεί έξω αυθύπαρκτο. Αν ήταν έτσι, απλώς θα έπρεπε να κρατάς μια επαφή. Αλλά το συλλογικό είναι και αυτό ζητούμενο, χτίζεται σαν διαδικασία, και οι ατομικές επιλογές μετράνε προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση."
Προφανώς και οι ατομικές επιλογές μετράνε, γράφουμε την ιστορία σε συνθήκες που δεν έχουμε διαλέξει. Γι'αυτόν ακριβώς το λόγο έφερα τα παραδείγματα των χίπις και των καταλήψεων. Συλλογικές επιλογές, οι οποίες για να χρησιμοποιήσω τα δικά σου λόγια χάνουν την αλληλουχία ατομικής συμπεριφοράς και συλλογικής συνείδησης.
Ο στρατός επιδιώκει ανά πάσα στιγμή να οργανώσει τέτοιου είδους αντιφάσεις, όπως αναφέρεις κάπου αλλού, να δημιουργήσει ένα συνολικό περιβάλλον ανορθολογισμού, εντός του οποίου οφείλεις να συμπεριφέρεσαι με τους δικούς του κανόνες. Και το κάνεις όχι γιατί σέβεσαι τους καραβανάδες, αλλά όπως σωστά αναφέρεις γιατί δεν μπορείς να είσαι απλά ένα ατομικιστικό αρχίδι. Μέσα στον ανορθολογισμό δημιουργείται μια υπαρκτή συλλογικότητα.
Το ζητούμενο είναι το εξής: στις περιπτώσεις που τα "συμφέροντα" αυτών των δύο ξεχωριστών συλλογικοτήτων (εντός και εκτός στρατού)επικαλύπτονται είμαστε εντάξει, έχεις διπλό σημείο αναφοράς. Τι γίνεται, όμως, όταν πρέπει να διαλέξεις;
Σε πολλές στιγμές το συλλογικό εντός (στρατού)έρχεται σε σύγκρουση με το συλλογικό εκτός. Ας πάρουμε σαν υπόθεση εργασίας μια κρίσιμη στιγμή, εκεί που οι επιλογές φαίνονται καθαρά. Περίπτωση πολέμου...
1)Αν πάς στη μάχη πρέπει να πολεμήσεις και θα το κάνεις, όχι απαραίτητα γιατί μισείς τους άλλους αλλά γιατί αγαπάς τους δικούς σου και γιατί κάθε "ανεύθυνη" δική σου συμπεριφορά θέτει σε κίνδυνο και τους υπόλοιπους. Λογική συμπεριφορά σε ένα παράλογο περιβάλλον. Σεβαστό, αλλά αντιμετωπίζεις τις νέες αντιφάσεις σε δυσμενέστερο επίπεδο. Το "δικοί" και το "άλλοι" είναι φαινομενικές συλλογικότητες, ορίζονται και καθορίζονται από το άτομο.
2)Μπορείς να επιλέξεις να μη κάνεις το παραπάνω, κάτω από ένα γενικό τίτλο "δεν πολεμάω", να υπερασπιστείς με αυτό τον τρόπο το ιστορικά συλλογικό θέτοντας εαυτό σε αντίθεση με τη στρατιωτική συλλογικότητα. Σεβαστό, αλλά και πάλι ξεπερνάς μια αντίφαση ανάγοντας την σε ατομικό επίπεδο. Στη διαδρομή αυτό που προκύπτει πρώτα είναι η αντίθεσή σου με το σύνολο των υπόλοιπων στρατιωτών. Η διατήρηση της αλληλουχίας με το ιστορικά συλλογικό μένει κάπου μέσα σου.
3)Υπάρχει, όμως και η "επαναστατική" λύση της αντίφασης, η προσπάθεια να γεφυρώσεις το χάσμα ανάμεσα στις δυο συλλογικότητες. Ιστορικό παράδειγμα η λιποταξία - στο μικρασιατικό μέτωπο, στη μέση ανατολή, στο βιετνάμ -. Δεν πετυχαίνει πάντα, αλλά αξίζει τον κόπο. Ο στρατός όχι απλά δεν έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνία, διαμορφώνει το συλλογικό υποκείμενο.
Το τρίτο είναι σίγουρα το καλύτερο, αλλά δεν είναι πάντα εφικτό. Στην καθημερινότητα είναι σχεδόν αδύνατο και χωρίς αυτό σαν επιλογή πρέπει να επιλέξεις ανάμεσα στο 1 και το 2 - σε λιγότερο ηρωικές καταστάσεις βέβαια:)
Εν τέλει καταλήγω στο ότι η αλληλουχία που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να διασπαστεί είναι αυτή με το ιστορικά συλλογικό. Συμφωνώ ότι πρόκειται για ένα προς διαμόρφωση υποκείμενο, τάξη καθ'εαυτό και τάξη για τον εαυτό της που έλεγε κι ο Τρότσκυ.
Αυτό το "τάξη για τον εαυτό της" περιλαμβάνει πιστεύω ακόμα κι εκείνες τις στιγμές που το ατομικό λειτουργεί σαν υποκατάστατο κρατώντας μια γενική αναφορά στο συλλογικό.(Ο ίδιος ο Τρότσκυ ειδικά το '30 είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα).
Πιο απλά: Λουφάρεις υποκαθιστώντας την ανταρσία, δεν πας στρατό υποκαθιστώντας τη συλλογική προσπάθεια κατάργησής του, κλέβεις από ένα super market υποκαθιστώντας την κοινωνική εκπλήρωση των αναγκών
Το Ι5 δεν είναι επαναστατική πράξη. Η λούφα και η κλεψιά το ίδιο. Άλλα, όπως είπες κι εσύ, ακέραιοι τιμητές της στρατιωτικής συλλογικότητας είναι μόνο οι καραβανάδες. Εσύ την υπερασπίζεσαι κατά περίσταση. Υπο μια άλλη έννοια την υπερασπίζεσαι ακόμα κι όταν φαίνεται να την πολεμάς, γιατί δεν παύει να είναι υποσύνολο της κοινωνίας. Και αυτή την υπερασπίζεσαι σε κάθε περίπτωση.
"Παράλογη" συμπεριφορά σε έναν παράλογο κόσμο. Μας βοηθά ίσως να ζούμε λίγο καλύτερα και ας μας φέρνει αντιμέτωπους με νέες αντιφάσεις.
Περιμένω το επόμενο post.
Καλή θητεία.
Εξοδούχος γαρ, είχα την ευκαιρία να δω το σχόλιο.
Μια σύντομη παρατήρηση για να συνεννοούμαστε στο τρίπτυχο που δίνεις (με το οποίο συμφωνώ): αποδοχή στρατιωτικών διαταγών - άρνηση στράτευσης - λιποταξία.
Η λιποταξία (όταν γινόταν στον πόλεμο στη Μικρά Ασία, κλπ) δεν ισοδυναμούσε με τη φυγή από το πεδίο της μάχης. Αυτό θα ήταν μια ανακύκλωση του αδιεξόδου της άρνησης στράτευσης. Λιποταξία σημαίνει (κι εδώ μιλάμε πάντα για τα συνειδητά στοιχεία που την επιδίωκαν, γιατί για τα ασυνείδητα μου αρκεί η δειλία, που μου φαίνεται αρκούντως επαναστατική...) την προπαγάνδιση μέσα στα ένοπλα σώματα ενάντια στον διακηρυγμένο "εθνικό στόχο" αυτών που κάνουν τον πόλεμο. Λιποταξία σημαίνει συγκρότηση συλλογικού υποκειμένου μέσα στο στράτευμα, προκειμένου αυτό να συναντηθεί με το συλλογικό υποκείμενο εκτός στρατοπέδου. Νομίζω ότι θα συμφωνήσεις με αυτό, αλλά απλά σκέφτηκα να το τονίσω.
Η σύνδεση με το ιστορικά συλλογικό μου φαίνεται απαραίτητη, "εκ των ων ουκ άνευ". Αλλά αυτο μπορεί να είναι μόνο το άλφα στην αλφάβητο. Και η αλφάβητος έχει πολλά περισσότερα γράμματα από το άλφα. Σε κάθε περίπτωση η σύνδεση με το ιστορικά συλλογικό δεν μπορεί να είναι υποκατάστατο της αναγκαιότητας για υπαρκτές σχέσεις με τις υπαρκτές συλλογικότητες, έτσι όπως διαμορφώνονται ανεξάρτητα από τη θέληση μιας συνειδητής μειοψηφίας. Ανέφερες τον Τρότσκυ και είναι σωστό, νομίζω, να τον προστατεύσουμε από μια απογείωση από τη ζωντανή πραγματικότητα, χαρακτηριστικό που πολλές φορές διέκρινε τους επιγόνους του, αντίθετα με τις δικές του προθέσεις.
Θα έχουμε την ευκαιρία να τα λέμε.
Συμφωνώ πολύ μαζί σου.
Όσον αφορά τον Τρότσκυ:
"Όσο ζω ελπίζω! Εάν ήμουν κάποιο από τα ουράνια σώματα, θα κοίταζα εντελώς αδιάφορα αυτή την αξιοθρήνητη μπάλα από σκόνη και βρωμιά. Θα έλαμπα το ίδιο για το κακό και το καλό. Είμαι όμως άνθρωπος. Η παγκόσμια ιστορία, που για σένα απαθές παγώνι της επιστήμης, για σένα καταγραφέα της αιωνιότητας, μοιάζει μόνο μια ασήμαντη στιγμή στον απολογισμό του χρόνου, είναι για μένα τα πάντα. Όσο ανασαίνω, θα παλεύω για το μέλλον, αυτό το λαμπρό μέλλον, που ο άνθρωπος, ισχυρός και όμορφος, θα γίνει κυρίαρχος στην πορεία της ιστορίας και θα το οδηγήσει στον απεριόριστο ορίζοντα της ομορφιάς, της χαράς και της ευτυχίας."
Post a Comment