Βία

Οι μέρες περνάνε αργά και όλο και περισσότερο (κακή συνήθεια) κοιτάζω το στρατιωτικό ημερολόγιο που επιμελήθηκε το 7ο Επιτελικό Γραφείο και χαζεύω το ιστορικό επετειολόγιο. Σαν χτες, 22/09/1827, "μετά από άρνηση των Μανιατών και Μεσσηνίων να υποταχθούν στον Ιμπραήμ, οι Αιγύπτιοι ερημώνουν τη Μεσσηνία και αρχίζουν συστηματική γενοκτονία του πληθυσμού της Πελοποννήσου". Σαν σήμερα, 23/09/1821, "ελληνικές δυνάμεις, υπό την Αρχηγία του Θ. Κολοκοτρώνη, ύστερα από τρίμηνη πολιορκία, καταλαμβάνουν την Τρίπολη, όπου είχαν συγκεντρωθεί 40.000 Τούρκοι. Η άλωση της Τριπόλεως αποτέλεσε βαρύ πλήγμα για τους Τούρκους και την πρώτη νίκη της Επανάστασης".

Ο όρος "γενοκτονία" (το συστηματική είναι πλεονασμός, μιας και στην έννοια της γενοκτονίας περικλείεται η συστηματικότητα) είναι γέννημα του 20ού αιώνα. Αν χρησιμοποιηθεί για να χαρακτηρίσει την καταστολή της ελληνικής Επανάστασης από τους Οθωμανούς, δεν υπάρχει κανένας λόγος γιατί να μην χρησιμοποιηθεί και για το τι ακολούθησε την κατάληψη της Τριπολιτσάς (μία περιγραφή της σφαγής των Τούρκων και των Εβραίων της πόλης από πηγές της εποχής μπορεί να βρεθεί στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια http://el.wikipedia.org). Ο Κολοκοτρώνης περιέγραφε στα απομνημονεύματά του πως: «Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάνταδύο χιλιάδες. Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. Ελληνες εσκοτώθηκαν εκατό.»

Ο William St. Clair, αυτόπτης μάρτυρας, γράφει: «Πολύ πάνω από δέκα χιλιάδες Τούρκοι πέθαναν. Αιχμάλωτοι τους οποίους υποπτευόταν οι Έλληνες ότι έκρυβαν τα χρήματά τους βασανίστηκαν βίαια. Τους ξερίζωσαν χέρια και πόδια και τους σούβλισαν αργά πάνω σε φωτιές. Άνοιγαν τις κοιλιές των εγκύων γυναικών, τους έκοβαν τα κεφάλια και έβαζαν κεφάλια σκυλιών ανάμεσα στα πόδια τους. Από την Παρασκευή ως την Κυριακή ο αέρας ήταν γεμάτος από κραυγές. Ένας Έλληνας καυχάτο ότι έσφαξε ενενήντα αμάχους. Οι Eβραίοι της πόλης υπέστησαν συστηματικούς βασανισμούς ... Επί εβδομάδες μετά λιμοκτονούντα παιδιά Τούρκων που έτρεχαν αβοήθητα μέσα στα χαλάσματα σφαγιάσθηκαν και πυροβολήθηκαν από ενθουσιώδεις Έλληνες... Όλα τα πηγάδια μολύνθηκαν από τα πτώματα που είχαν πέσει μέσα». Η βία των Αιγύπτιων στη Μεσσηνία, για το ιστορικό επετειολόγιο του Ελληνικού Στρατού, είναι γενοκτονία, η βία των Ελλήνων επαναστατών είναι απλώς περιφανής νίκη. Το πιθανότερο είναι πως οι Τούρκοι και οι Εβραίοι της πόλης συνωστίστηκαν κατά την είσοδο των απελευθερωτικών στρατευμάτων.

Υπάρχει μια πολιτική σχολή που θεωρεί πως μπορεί να ξεμπλέξει με το ζήτημα της βίας, αποδοκιμάζοντάς την "απ' όπου κι αν προέρχεται". Αυτή η πολιτική σχολή έχει περάσει και στην ιστοριογραφία: εδώ η μέθοδος είναι πως, αν ξαναγράψουμε την ιστορία λειαίνοντας και απαλείφοντας τα βίαια στιγμιότυπά της, ο κόσμος μας θα γίνει αναπόφευκτα λιγότερο βίαιος. Πρόκειται σίγουρα για πρόοδο από την τακτική να αρνείσαι ότι και οι δικοί μας στρατιώτες βίαζαν, έσφαζαν, πλιατσικολογούσαν, κλπ, κλπ. Αλλά, η ιστορική αλήθεια δεν κρύβεται. Η ελληνική επανάσταση, που ήταν μια καθόλα δίκαιη υπόθεση την εποχή που ξετυλίχτηκε, ήταν βαμμένη στο αίμα, όπως ήταν και όλες οι αστικές επαναστάσεις (και αυτή ήταν σίγουρα μια από τις μεγάλες διαφορές τους με τις αντίστοιχες προλεταριακές του 20ού αιώνα). Μπορεί αυτή η διαπίστωση να μην κάνει την σφαγή της Τριπολιτσάς λιγότερο βάρβαρη, αλλά η βία νοηματοδοτείται διαφορετικά από διαφορετικές εποχές και από διαφορετικά χαρακώματα. Το ζήτημα είναι σε ποιά πλευρά είσαι.

Σαν χτες, (συνεχίζει το ιστορικό επετειολόγιο), την 22/09/1942, "μέλη της μυστικής οργανώσεως ΠΕΑΝ "Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων" ανατινάσσουν το κτίριο, στο οποίο είχε τα γραφεία της η φιλοαξονική οργάνωση ΕΣΠΟ, με αποτέλεσμα να φονευθούν 84 Γερμανοί και 27 μέλη αυτής της οργάνωσης". Η Αθήνα, δηλαδή, του 1942, μας λέει το ιστορικό επετειολόγιο, έμοιαζε με τη σημερινή Βαγδάτη ή καλύτερα με την Καμπούλ (όπου ο ελληνικός στρατός σήμερα εξάγει αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ΕΠΟΠ). Οι αντιστεκόμενοι στον κατακτητή βομβάρδιζαν κτίρια στο κέντρο της πρωτεύουσας, με αποτέλεσμα δεκάδες νεκρούς, ανάμεσα τους και ντόπιους συνεργάτες. Η μόνη διαφορά είναι πως τότε η Αντίσταση ήταν πολύ πιο οργανωμένη, με αποτέλεσμα οι αντιστασιακές ενέργειες να έχουν μαζικό και συντονισμένο χαρακτήρα, και έναν οργανωμένο ένοπλο βραχίονα. Η διαφορά δηλαδή ήταν το ΕΑΜ, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία για το ιστορικό επετειολόγιο, γιατί απλά το ΕΑΜ δεν υπάρχει πουθενά.

Σημερα, η βία των βομβαρδιστών των γραφείων της ΕΣΠΟ θεωρείται νόμιμη και ηρωική. Η βία όμως των ανταρτών στην Βαγδάτη και την Καμπούλ θεωρείται "τρομοκρατία". Ενάντια σ' αυτή την "τρομοκρατία", ενάντια στις "ασύμμετρες απειλές", είναι αφιερωμένη η άσκηση Παρμενίων, στους ρυθμούς της οποίας ζουν αυτές τις μέρες τα ελληνικά στρατόπεδα.

Η βία ενάντια στις "Unternehmen" των κατακτητών είναι δυσάρεστη, αιματηρή και δύσκολη να εξωραϊστεί. Όμως, είναι δίκαιη, και αν κάποτε νικήσει είναι και νόμιμη. Η Σάρα Πέιλιν κούνησε το μαντήλι στον γιο της, που έφυγε για το Ιρακ. Δεν έχουμε παρά να ευχηθούμε στην ιρακινή αντίσταση καλό βόλι.

Είναι καιρός να μιλήσουμε για την κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας

Στα στρατόπεδα είναι πολύ συνηθισμένη μια πινακίδα. Γράφει: "Ουτε μια σταγόνα αίμα στην ειρήνη". Οι απανωτοί θάνατοι φαντάρων τον μήνα Αύγουστο κάνουν αυτές τις πινακίδες να φαίνονται σαν ένα κακόγουστο αστείο.

Την μεγαλύτερη ανατριχίλα την ένιωσα όταν διάβασα τα νέα για τον φαντάρο που πέθανε λόγω ηλεκτρικής βλάβης στον θερμοσίφωνα. Στο φυλάκιο που ήμουν, ο θερμοσίφωνας είχε πρόβλημα. Κάθε φορά που κάναμε μπάνιο, ξέραμε ότι υπήρχε ένα ρίσκο. Η εικόνα ενός νέου ανθρώπου που κάηκε κάνοντας μπάνιο για να ξεκουραστεί από την υπηρεσία του είναι τόσο φρικιαστική, και όμως τόσο οικεία. Θα μπορούσε να είναι μια "σειρά μου", ένας γνωστός μου. Σε ένα απίθανο σενάριο, θα μπορούσα ακόμα να είμαι και εγώ.

Ένας νέος άνθρωπος, που η οικογένειά του τον εμπιστεύτηκε στα χέρια του Ελληνικού στρατού σε καιρό ειρήνης, δεν είναι πια ανάμεσά μας. Και για ποιό λόγο; Γιατί; Τι σημαντικό είχε άραγε να κάνει σ' αυτό το στρατόπεδο, όπου η διοίκησή του δεν είχε καν φροντίσει τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας, τα ηλεκτρικά της μονάδας;

Είχε να φυλάει σκοπιά. Αλλά για να φυλάει τι; Τις αποθήκες με το υλικό του ελληνικού στρατού; Ποιός θέλει να μπει στα στρατόπεδα για να το απαλλοτριώσει; Οι απαλλοτριωτές του υλικού είναι ήδη μέσα στα στρατόπεδα και βρίσκονται στις γραμμές των στελεχών του στρατού, όχι κάποιου αόρατου εχθρού. Δεν θέλω να πω με αυτό πως όλα τα στελέχη του Ε.Σ. κάνουν αυτή τη δουλειά. Αλλά οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ ξέρουν πως η οποιαδήποτε μείωση ή βλάβη του υλικού έχει να κάνει με την κακοδιαχείριση από το προσωπικό και όχι με κάποιους εξωτερικούς εχθρούς. Οι σκοπιές που βαράνε ασταμάτητα οι φαντάροι απλώς δεν προφυλάσσουν αυτό το υλικό.

Είχε να κάνει περίπολα. Αλλά τι σημαίνει περίπολο; Ακατάπαυστες βόλτες γύρω γύρω από ένα στρατόπεδο και υπογραφές σε μπλε και πράσινα τετράδια, που χρησιμεύουν μόνο για τα ρουφιανιλίκια που δίνουν και παίρνουν στους κόλπους των στελεχών για το ποιός ξύπνησε ή όχι, ποιός πούλησε την υπηρεσία για να τον καρφώσουν στον ανώτερο την επόμενη μέρα και ούτω καθεξής. Προστασία στρατοπεδου, υλικού και προσωπικού, μηδέν. Ο δεύτερος από τους φαντάρους που βρέθηκε νεκρός (από ναρκωτικά αυτός) ανακαλύφθηκε μετά από δέκα μέρες σε αποσύνθεση σε κάποια αποθήκη. Χωρίς να είμαι εκεί, ξέρω με βεβαιότητα πως έξω από το σημείο θα υπήρχε ένα τετράδιο περιπόλου, και πως σ' αυτό το τετράδιο περιπόλου επί δέκα ημέρες φαντάροι, δεκανείς, ΕΠΟΠ και στελέχη υπέγραφαν με την ένδειξη: "Καλώς". Και μέσα, σάπιζε το πτώμα ενός νέου ανθρώπου. Όλα "καλώς".

Είχε να κάνει θαλαμοφυλίκια, δουλειές γραφείου, κινήσεις. Αλλά όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν με τον έξω κόσμο. Έχουν όλα να κάνουν με την αυτοσυντήρηση ενός άχρηστου γραφειοκρατικού μηχανισμού, που δεν προσφέρει τίποτα πέρα από αγήματα και τιμές στους πολιτικούς και τους άρχοντες του τόπου όταν αυτοί στήνουν εκδηλώσεις για να κάνουν το κομμάτι τους.

Αν τα παραπάνω είναι οι εμπειρίες για το πόσο άχρηστος είναι ο χρόνος της στρατιωτικής θητείας, υπάρχει και το κομμάτι ότι είναι επικίνδυνος. Πρώτα και κύρια για την υγεία των στρατιωτών. Τα ηλεκτρικά των μονάδων, που το ΓΕΕΘΑ έτρεξε να τα διορθώσει σε μία μέρα (ατυχώς την μέρα μετά τον τραγικό χαμό του άτυχου παιδιού), είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ένα παράδειγμα: ο ελληνικός στρατός παίρνει τον νεαρό αντρικό πληθυσμό της χώρας και του δημιουργεί μαζικά πρόβλημα στις σπονδυλικές τους στήλες. Τα στρώματα και τα κρεβάτια του στρατού είναι όχι μόνο βρώμικα, αλλά και επικίνδυνα. Στραβώνουν τα σώματα αυτών που κοιμούνται σε αυτά επί έναν χρόνο, και τώρα μάλιστα, με το θράσος του Μεϊμαράκη που θέλει την θητεία υποχρεωτικά στα 18, θα στραβώνουν τα σώματα 18άρηδων εφήβων, ακόμα υπό διαμόρφωση. Φυσικά δεν γίνεται ούτε λόγος για αντικατάσταση των στραβών κρεβατιών και των στρωμάτων. Τίποτα δεν προκαλεί μεγαλύτερη παράλυση από τη σαπίλα ενός μηχανισμού που ενδόμυχα γνωρίζει τον ιστορικα χρεωκοπημένο ρόλο του, αλλά συνεχίζει να υπάρχει, και γι' αυτό αδυνατεί να προσφέρει έστω και τις πιο ελάχιστες υλικές βελτιώσεις.

Όσοι έχουν κάνει χρέη γιατρού στον ελληνικο στρατό, έχουν γι' αυτό ιδιαίτερη ευθύνη. Αν έσπαγε η σιωπή των γιατρών που ξέρουν επακριβώς την κατάσταση στις μονάδες, ξέρουν για τα κρεβάτια, για τα ντουζ, για τα σάντουιτς με τα συντηρητικά που φουσκώνουν τις κοιλιές των φαντάρων και τα πορτοφόλια των Panini, Στεργίου και σία, η ελληνική κοινωνία θα αναγκαζόταν να σκεφτεί πιο προσεκτικά το ζήτημα της στράτευσης των γιων της.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι λόγοι υγείας (τα περίφημα γιώτα, από το 5 μέχρι τα διάφορα χαρτιά ελευθέρας που φροντίζουν να προμηθευτούν όσοι τελικά μπαίνουν) είναι οι μόνοι που περιορίζουν την αυθαιρεσία των καραβανάδων και δίνουν το καλύτερο επιχείρημα για τις αντιστάσεις που αναπτύσσονται μέσα στα στρατόπεδα απέναντι στην αυθαιρεσία των παράλογων διαταγών.

Πρέπει με αφορμή αυτά τα περιστατικά και αυτές τις (διάχυτες στους περισσότερους φαντάρους) σκέψεις να ξεκινήσει μια μεγάλη κουβέντα για την κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας. Δεν εννοώ πως και άλλες κουβέντες δεν είναι χρήσιμες. Και αντιστάσεις μέσα στο στράτευμα πρέπει να εκδηλωθούν, και κουβέντες για την αγωνιστική στάση ζωής σχετικά με την επιλογή να πάει κανείς φαντάρος πρέπει να ανοίξουν. Αλλά το ζήτημα δεν είναι συνδικαλιστικό, ούτε απλώς ατομικής συνείδησης του καθένα. Είναι ζήτημα βαθιά πολιτικό, έχει να κάνει με το τι κοινωνία θέλουμε να έχουμε, πού θέλουμε να κατευθύνονται οι τεράστιοι πόροι που απορροφά σήμερα ο στρατός, τι ανθρώπους θέλουμε τελικά να βγάλουμε έξω στην κοινωνία. Και αν τα συνυπολογίσεις όλα αυτά, η απάντηση συνηγορεί ξεκάθαρα υπέρ της κατάργησης της υποχρεωτικής θητείας, όχι γιατί θέλουμε λιγότερα βάρη ή υποχρεώσεις σαν πολίτες αυτής της χώρας. Δεν θα ζητάγαμε ποτέ, για παράδειγμα, κατάργηση του υποχρεωτικού εννιάχρονου σχολείου. Γιατί, απλά, θέλουμε τα παιδιά να είναι στα σχολειά (έστω και αν φαινομενικά δεν το γουστάρουν). Αλλά δεν θέλουμε κανέναν να είναι μέσα στα στρατόπεδα.

Και δεν θέλουμε με τίποτα να είμαστε λιγότεροι, όπως λιγοστέψαμε τον Αύγουστο.

Ούτε μια σταγόνα αίμα στην ειρήνη.

Εμείς το λέμε. Και δεν είναι αστείο.

Καταργήστε την Επίδαυρο

Με τριβέλιζε, όσο ήμουν στις διακοπές, το γιουχαητό στην Επίδαυρο. Απείχα και φέτος από μια παλιά, καλή συνήθεια, να παρακολουθώ κάθε χρόνο μία τουλάχιστον καλοκαιρινή παράσταση σ' αυτό το αρχαίο θέατρο. Δεν ήταν ποτέ τόσο η παράσταση, ήταν πάντα το τελετουργικό, να φτάσεις, να μπεις, να δεις αυτό το εντυπωσιακά μεγάλο θεατρικό κοίλο να γεμίζει από κόσμο, να παρακολουθήσεις τα χειροκροτήματα της έναρξης και της λήξης. Γι' αυτό και διάβασα ό,τι έπεσε στα χέρια μου σχετικά με την επεισοδιακή παράσταση της Μήδειας. Και όσο εξελισσόταν ο διάλογος, επιβεβαιωνόταν η εκτίμηση μου για την τρομακτική δυνατότητα που έχει ο συγκεκριμένος χώρος να μετατρέπει κάθε καλλιτεχνική αντιπαράθεση γύρω από αυτόν σε βαθιά πολιτική και ιδεολογική διαμάχη. Γιατί στα μάτια μου, από την πρώτη στιγμή, αυτό που συνέβη στην Επίδαυρο το βράδυ της πρεμιέρας της Μήδειας ήταν ένα εξόφθαλμα πολιτικό γεγονός.

Δύο κόσμοι συναντήθηκαν στο αρχαίο θέατρο της Αργολίδας εκείνο το βράδυ. Ο ένας κόσμος ήταν σίγουρα οι δημιουργοί της παράστασης, με κεφαλή τον ρώσο σκηνοθέτη της Βασίλιεφ. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτού του κόσμου δεν είναι οι καλλιτεχνικές ή οι εθνικές του ιδιαιτερότητες. Είναι περισσότερο η δυνατότητα των Βασίλιεφ να αποτελούν κομμάτι της καλλιτεχνικής αβάν-γκαρντ, να συμμετέχουν στις πιο παθιασμένες και πιο προκλητικές συζητήσεις γύρω από την τέχνη με τους ομοίους τους ανά τον κόσμο. Οι γεωγραφικοί ορίζοντες αυτής - της ας την πούμε - ελίτ είναι ατελείωτοι, από τη Μόσχα μέχρι το Λονδίνο και από την Αθήνα μέχρι τη Νέα Υόρκη. Το κυνήγι της πιο "πρωτότυπης", της πιο "μοντέρνας", της πιο "σύγχρονης" ιδέας για το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης (έχουν εξάλλου παιχτεί τόσες πολλές φορές...) είναι εδώ η εγγύηση της δόξας και της επιτυχίας, ακόμα κι αν τα προκλητικά σκηνοθετικά ευρήματα φέρουνε κατακραυγή. Ο Βασίλιεφ τα παρουσίασε σε αφθονία, αν μάλιστα πιστέψουμε τις πληροφορίες, πολλές από τις ιδέες του έμειναν αναξιοποίητες: ένα μεγάλο καπέλο σε σχήμα φαλλού που θα φορούσε η Μήδεια και θα το έκοβε, πλημμυρίζοντας έτσι στο αίμα, μια γυμνή εμφάνιση στο τέλος της παράστασης και ούτω καθεξής.

Και από την άλλη; Ένα κοινό που δηλώνει την προθυμία του να παρακολουθήσει, να συμμετέχει, να διδαχτεί, που μένει όμως φανερά πιο πίσω από τους διασκελισμούς της καλλιτεχνικής ελίτ. Ένα κοινό που περιμένει ερεθίσματα από το θέατρο που θα γκρεμίζουν τα "τείχη που το αφήνουνε εκτός", όμως αντί γι' αυτό δεν μπορεί να καταλάβει τη σημασία των σκηνοθετικών ευρημάτων ούτε την επιτηδευμένη εκφορά του θεατρικού λόγου συλλαβή τη συλλαβή, αυτού ακριβώς του λόγου που θα έπρεπε να είναι το όχημα μιας λυτρωτικής διδασκαλίας. Ένα κοινό, του οποίου οι ορίζοντες είναι καλώς ή κακώς πιο περιορισμένοι, πιο εθνικοί, πιο φτωχοί αναμφίβολα από την καλλιτεχνική κοσμόπολη.

Το πολιτικό γεγονός τη βραδιά της Μήδειας ήταν η συνάντηση αυτών των δύο κόσμων - μια συνάντηση που γίνεται όλο και πιο σπάνια στις αστικές δημοκρατίες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού - σε έναν από τους τελευταίους δημοκρατικούς, δημόσιους χώρους που έχουν απομείνει, στο γήπεδο της Επιδαύρου.

Κι εκεί, συνέβη αυτό που έχουμε δει να γίνεται ξανά και ξανά τα τελευταία χρόνια σε ανάλογες "συναντήσεις". Από τη μια, η πρωτοπορία εκτέθηκε στην αλύπητη, μαστιγωτική κριτική του πλήθους, χωρίς τις διαμεσολαβήσεις της απόστασης, της κάλπης ή του τηλεοπτικού γυαλιού. Για την ακρίβεια η καλλιτεχνική ελίτ υπέστη τις συνέπειες των πράξεων της, ή καλύτερα των παραλείψεων της. Όποιος νομίζει πως μπορεί να διεκδικεί για τον εαυτό του τον ρόλο της ανήσυχης πρωτοπορίας, αλλά δεν διατίθεται να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που του γεννάει αυτός ο ρόλος, τότε σίγουρα θα αγανάκτισε από το πληβειακό αυτό ξέσπασμα. Γιατί όμως; Τα παλιά χρόνια, οι διανοοούμενοι στέκονταν ψηλότερα από τον μέσο όρο της κοινωνίας, από αυτή όμως τη θέση τους απέρρεε και η υποχρέωση να διδάξουν την κοινωνία της οποίας ηγούνταν. Νομίζει κανείς πως μπορεί να παρατήσει έτσι απλά αυτη την υποχρέωση, να ξεκοπεί από τη συνείδηση και το επίπεδο των μεγάλων μαζών, κι έπειτα να απαιτεί όταν τις συναντά να τον ραίνουν με τριαντάφυλλα;

Από την άλλη, το ξέσπασμα του πλήθους ήταν όπως όλα τα διαχρονικά ξεσπάσματα του πλήθους, υπέροχα δημοκρατικό, αυθάδες, συγχυσμένο. Μάλιστα, δεν είναι παράξενο που σε μια τέτοια έκρηξη μπορεί να φαίνονται δυσανάλογα από το πραγματικό τους μέγεθος δεξιοί πολιτικάντηδες που σπεύδουν να την νοηματοδοτήσουν "εθνικά". Το εύρημα της τρίγλωσσης απαγγελίας της αγγελικής ρήσης, υπαινισσόμενο μια σύγχρονη, κακόφωνη Βαβέλ, ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα και λιγότερο δυσνόητα ευρήματα του Βασίλιεφ. Εκεί όμως ήταν που έλαμψε το άστρο του δεξιού μεγαλοδικηγόρου Αλέξανδρου Λυκουρέζου (γνωστού για τις εθνικές ευαισθησίες του που φουντώνουν ανάλογα με το φούσκωμα στο πορτοφόλι του, όπως φάνηκε από την ανάληψη εκ μέρους του της υπόθεσης Χαλκιά για λογαριασμό της ΔΟΕ...).

Οι συνέπειες στην πολιτική και ιδεολογική διαμάχη είναι λίγο πολύ αναμενόμενες. Οι μεν θα αποκαλέσουν τους δε συντηρητικούς και εθνικιστές, οι δε θα βαφτίσουν τους μεν ελιτιστές και κοσμοπολίτες. Και πολλοί καλοί ανθρωποι θα νιώσουν την πίεση να πάρουν την πλευρά του ενός ή του άλλου.

Υπάρχει όμως και μια συνέπεια που έχει να κάνει με το ίδιο το θέατρο: τα παλιά χρόνια, όταν τελείωναν από μια θεατρική παράσταση όλοι οι θεατές είχαν να πουν γνώμες πολλές και διαφορετικές πάνω σε ένα κοινό έργο. Η αφήγηση ήταν μία, ενιαία και αδιαίρετη, έστω κι αν η ερμηνεία της, το αισθητικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα ήταν υπό διαπραγμάτευση. Το γιουχαητό στην Επίδαυρο, και η δήθεν καλόβολη υποδοχή του από τους συντελεστές της παράστασης, που είδαν σ' αυτό μια θετική εξέλιξη, σπάει την ενιαία θεατρική αφήγηση. Στην μεταμοντέρνα εκδοχή του θεάτρου-προβοκάτσια, όπως το έστησε ο Βασίλιεφ, ο θεατής που γιουχάρει, ο θεατής που μένει σιωπηλός, η ηθοποιός που φτιάχνεται με τον τζερτζελέ γιατί της θυμίζει τις καταλήψεις του '80 ή ο ηθοποιός που καταρρέει, ο Βασίλιεφ που καμαρώνει ή η Γουλιώτη που χαστουκίζει, όλοι αυτοί βγαίνουν από το θέατρο έχοντας να πουν μια εντελώς διαφορετική ιστορία για το τι συνέβη εκεί μέσα και όχι για το αισθητικό ή το καλλιτεχνικό κομμάτι.

Θα είναι αυτό το νέο θέατρο; Οχι.

Απλώς η Μήδεια του Βασίλιεφ μας θύμισε τη διχάλα που έχουμε μπροστά μας αν θέλουμε να προχωρήσουμε. Είτε να ανταποκριθούν οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι στον κοινωνικό ρόλο που απορρέει από τη θέση τους, μια ανάγκη που τόσο έντονα ξεπροβάλλει από τη ζωή. Είτε να πάψει η μάζα να μπλέκεται στα πόδια της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Να καταργηθεί δηλαδή η Επίδαυρος.

Υ.Γ.: Καλό φθινόπωρο και καλή λευτεριά. Πέντε μήνες μείνανε.